Liny:
Zegar wieżowy zaopatrzony jest w napęd obciążnikowy. Wykorzystywane nie są w nim łańcuchy, jak w wielu zegarach domowych, lecz liny, które nawijane są na bęben mechanizmu i swobodnie przewijają się po krążkach stosowanych w celu ich rozmieszczenia w wieży. Stanowią niezbędny element konstrukcji, dostarczający energię z opadającego ciężarka do mechanizmu. Nawijane na bęben, przekształcają energię dostarczaną z opadającego ciężarka w energię obrotową dla kół zębatych.
W historii zegarmistrzostwa wieżowego istniały dwa główne rodzaje lin:
- konopne
- stalowe
Liny konopne (powrozy):
W zegarach wieżowych początkowo stosowano liny konopne, zachowane dziś właściwie wyłącznie przy najstarszych zabytkach sztuki zegarmistrzowskiej. Wykonane one były ze sznurków pozyskiwanych z konopi europejskich, zależnie od rejonu Europy. W późniejszym okresie stosowano także do produkcji takich lin włókna malińskie z filipińskich liści bananów. Przekrój takiej liny składał się z trzech lub czterech skręcanych ze sobą sznurów.
Zaletą liny z materiału organicznego jest duża giętkość, minusem natomiast krótka żywotność w stosunku do lin stalowych, a także grubość, wymagająca konstruowania szerokich bębnów, co w konsekwencji było przyczyną dużych gabarytów całego werku. W celu przedłużenia ich żywotności, liny konopne były smarowane lub zatapiane w pojemnikach z łojem wymieszanym z grafitem.
Liny stalowe:
Nie trudno się domyślić, że liny stalowe są o wiele wytrzymalsze niż konopne. Ponadto są cieńsze, co pozwala budować mechanizmy o mniejszych gabarytach. Najczęściej liny te wykonane są z kilku stalowych sznurów, skręconych z 7 lub 6 stalowych drutów. Rdzeń liny stalowej, szczególnie dawniej, wyposażony był w konopny rdzeń, co zwiększało giętkość niestety dość sztywnych lin stalowych. Obecnie jednak technologie produkcji lin stalowych są inne niż wiele lat temu, dlatego współczesne liny najczęściej nie posiadają takiego rdzenia. W celu ich ochrony przed warunkami zewnętrznymi stosowano cynkowanie. Taka lina jednak jest nieco słabsza i bardziej krucha. Dla lin stalowych najniebezpieczniejszym okresem jest zima.
Konserwacja i dobór:
Zarówno liny konopne jak i stalowe należy konserwować i dokładnie sprawdzać co jakiś czas, aby nie uległy zerwaniu. Ważne jest także solidne mocowanie krańców liny do mechanizmu i stałego elementu wieży lub bloczka. Liny konopne należy, najlepiej co roku, dokładnie sprawdzać i smarować miękkim mydłem, na co szczególny nacisk kładziony jest w V części Zegarmistrzostwa brata W. Podwapińskiego. Liny stalowe należy co określony czas nasmarować oliwą z grafitem czy łojem. Można też dodać odrobinę wazeliny.
Dobór lin przy konserwacji jest bardzo ważny. Lina musi być odpowiednio wytrzymała, musi mieć też rezerwę wytrzymałości, stanowiącą jakby stopień bezpieczeństwa. Jednocześnie nie może być za gruba. Często współczesne liny o określonej średnicy są mocniejsze niż liny o tej samej średnicy sprzed stu lat. Nie możemy jednak stosować liny o wytrzymałości 50 kg do obciążnika o wadze 50 kg. Oczywiście liny stalowe są znacznie mocniejsze niż w przytoczonym przykładzie, ale na bazie tego porównania chcieliśmy zilustrować problem. Liny stalowe muszą być także odpowiednio giętkie, gdyż za sztywne mogą powodować utratę energii, a nawet wyskakiwać z bloczków. Liny w sklepach metalurgicznych czasami nie spełniają tych norm, należy więc tę sprawę pozostawiać fachowcom. Trzeba jednak pamiętać, że do zegarów wieżowych stosuje się najlepiej liny ze stali niskoprocentowej sześcio lub też ewentualnie czterozwojnej. Wytrzymałość lin stalowych szacuje się na kilkanaście lat i co tyle powinny być wymieniane. Wiadome jednak, że czasami liny zegarów na wieżach działają całe dziesięciolecia. Zwiększa to jednak możliwość katastrofy. Dlatego przy większych konserwacjach zegarów należy wymieniać liny.
Mocowania:
Mocowania lin muszą być bardzo solidne, ponieważ zerwanie i upadek ciężkich wag może doprowadzić do poważnych zniszczeń czy nawet czyjejś śmierci. Jeden koniec lin jest zawsze mocowany do bębna mechanizmu, drugi do stałego elementu wieży, obciążnika lub bloczka z wagą. Na końcach lin robi się uszka, które służą do zaczepiania liny o przygotowane w tym celu haki. Hak przy stałym elemencie wieży musi by zamocowany bardzo solidnie. Nie wystarczy wkręcić go kołkami rozporowymi. Najlepiej, aby haki były mocowane, np. do belek w taki sposób, by ich koniec wystawał z drugiej strony elementu, w którym jest umieszczona. Wtedy można wzmocnić mocowanie poprzez odpowiednie zaklinowanie i unieruchomienie haka z obu jego stron. Czasami do wzmacniania mocowania haków, w wystającym drugim końcu haka robiono gwint, na który wkręcano solidne nakrętki. Hak musi mieć także swój właściwy kształt. Najlepiej, kiedy stanowi on niemal zamknięty okrąg, gdyż wówczas lina nie ma prawa się z niego wysunąć.
Ucho na końcu liny musi też być wykonane w odpowiedni sposób. Przede wszystkim musi być bardzo solidne. Koniec liny nie powinien wystawać, gdyż szczególnie przy bębnie może to doprowadzać do niepotrzebnych tarć i przetarcia liny w tym miejscu. Dobrze jest takie miejsce na linie owinąć miękkim drutem i zalutować. Nie wolno natomiast stosować spawarki. W miejscu, gdzie lina łączy się ze stałym elementem wieży lub z obciążnikiem, dobrze widziane są dodatkowe wzmocnienia, które jednak powinny być stosowane „z głową” Wewnętrzną stronę uszek należy chronić przed ścieraniem o haki poprzez zastosowanie blaszki, która ochroni liny przed skutkami wysokich tarć w tych miejscach.
Zabezpieczenia:
Opad ciężarków powinien być odpowiednio zabezpieczony ze względów technicznych oraz bezpieczeństwa. Wagi powinny mieć odpowiednie warunki, aby równiomiernie dostarczać energię do mechanizmu. Ponadto, jakiekolwiek silne by były mocowania i lina, zawsze może dojść do ich zerwania. W wieżach raczej rzadko spotykamy jakiekolwiek zabezpieczenia. Dawniej niestety rzadko były stosowane lub ginęły na przestrzeni lat. Ich zamocowanie dzisiaj nie stanowi ingerencji w tradycyjny werk, a może przyczynić się do ocalenia elementów wieży lub nawet ludzkiego życia na wypadek nieprzewidzianego wypadku. Miejsce opadu ciężarka dobrze jest obudować siatką metalową, którą można by było także w razie konieczności łatwo ściągnąć. Inną opcją jest zamocowanie barierek. W miejscu, na które ciężarek teoretycznie mógłby spaść, powinno ustawić się skrzynię wypełnioną piaskiem. Grubość takiej warstwy winna wahać się w granicach od min. 50 cm do nawet metra. Piasek jest tani, niepalny i dobrze rozkłada energię uderzenia. Niegdyś stosowano także słomę, wióry czy trociny, są one jednak materiałami palnymi.
Częściowo na podstawie: Brat W. Podwapiński Zegarmistrzostwo, część V, zegary wieżowe
© 2010 - 2023 www.czasnawysokosci.pl
Wszystkie prawa zastrzeżone. Publikacja serwisu lub jego fragmentów za pomocą jakichkolwiek środków bez pisemnej zgody autorów zabroniona!