• Czas na wysokości

    Tradycja, pasja, historia...

  • Naprawa zegarów wieżowych

    Gruntowne renowacje mechanizmów

  • Renowacje tarcz zegarów wieżowych

    Renowacje tarcz zegarowych

  • Naprawa zegarów wieżowych

    Ratujmy zegary

  • Zegary wieżowe

    Czas mierzymy wysoko

  • Automatyka mechanizmów

    Automatyka tradycyjnych mechanizmów

Tradycja zegarmistrzostwa wieżowego / Renowacje zegarów wieżowych

Zegary figuralne:

Zegary figuralne istnieją od najdawniejszych czasów. Takie konstrukcje, w połączeniu z zegarami wodnymi, działały już w starożytności. Herakles z Syrii w VI w. p.n.e. skonstruował zegar, w którym Herkules maczugą wybijał godziny. W Europie pierwsze figuralne zegary wieżowe pojawiły się w XIV wieku we Włoszech. Zachowały się informacje, że taka konstrukcja działała w Mediolanie od 1336 roku. Dwóch rycerzy nacierało na siebie w takt wybijanej godziny.

Mechanizmy figuralne mają różnorodne konstrukcje i zazwyczaj są bardzo indywidualnymi mechanizmami. Mają najczęściej połączenie z mechanizmami bicia, jednakże zdarzają się także konstrukcje, gdzie mechanizmy figuralne połączone są ściśle z mechanizmem chodu (np. na Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, gdzie oczy maszkarona ruszają się w takt skoków wskazówki minutowej). Zegary figuralne zawsze występują w konstrukcjach wyposażonych w mechanizmy bicia godzin, a często i kuranty oraz mechanizmy astronomiczne. Ruch figur można uzyskiwać poprzez połączenie ich z elementami już istniejących mechanizmów bicia czy chodu, np. uderzanie w dzwon przez rękę figury można uzyskać poprzez podobne połączenie, jakie stosuje się w łączeniu mechanizmu z młotem przy dzwonie. Musi być ono jednak mocniejsze. Czasami jednak ruchy figur są tak skomplikowane, że wymagają dodatkowych mechanizmów. Zegary figuralne w Bernie, Pradze czy Poznaniu posiadają osobne mechanizmy do poruszania figur. W szwajcarskim Bernie mechanizm ten mocowany jest w zupełnie odrębnej ramie i na pierwszy rzut oka przypomina mechanizm bicia godzin. Wyposażony jest w koło zapadowe i regulator wiatrakowy, które uruchamiają ruch figur i kontrolują ich czas oraz tempo działania.

Istnieje szereg konstrukcji zegarów figuralnych. Nie jesteśmy w stanie wypisać ich wszystkich, gdyż każda konstrukcja może być odmienna. Jednakże, analizując różne europejskie zabytki, doszliśmy do wniosku, że podział zegarów figuralnych ze względu na rodzaj poruszających się figur, jest następujący:

Zegary figuralne posiadają często urządzenia, które raczej rzadko spotykane są w tradycyjnych konstrukcjach. Są nimi najczęściej miechy z piszczałkami czy trąbami, terkotki, kołatki czy, co najważniejsze, ruchome figury. Dlatego konserwacja zegara figuralnego przebiega nieco inaczej. Mechanizm chodu i bicia naprawia i zabezpiecza się tak, jak każdy mechaniczny wieżowy czasomierz. Jeżeli mechanizm poruszający figury w sensie konstrukcyjnym jest podobny do berneńskiego (czyli skonstruowany jest tak inny mechanizm, np. bicia) konserwujemy go także w konwencjonalny sposób. Mechanizmy służące do bezpośredniego poruszania figur wymagają jednak specjalistycznego podejścia. Wszystkie elementy muszą być przede wszystkim solidne i trwałe. Nie może bowiem dochodzić do zerwania czy rozłączenia jakichkolwiek dźwigni czy podobnych elementów, gdyż niesprawny mechanizm stanie się zalążkiem niezadowolenia widzów, a także może być przyczyną niewłaściwego funkcjonowania całej konstrukcji. Elementy ruchome i miejsca tarć muszą być odpowiednio smarowane, jednakże jeżeli element znajduje się na wolnym powietrzu, musi być to dokonane w taki sposób i takimi środkami, aby warunki atmosferyczne nie doprowadziły do zacinania się czy zacierania tychże elementów. Muszą być też odpowiednio zabezpieczone przed wodą, śniegiem, wiatrem, gradem i korozją. Elementy blokujące muszą być bardzo solidne, aby silne powiewy wiatru nie przestawiały figur. Dlatego też we wszelkiego rodzaju pędniach itp. stosuje się często sztywne łączenie widełkowe. Miechy muszą być regularnie sprawdzanie, czy nie robią się w nich dziury, a w razie potrzeby, dokładnie łatane. Jeżeli ilość łat jest już zbyt duża i materiał, z którego wykonany jest miech (a mogą być różne) nie jest już wystarczająco elastyczny, sytuacja zmusza nas do jego wymiany. Jednakże najlepiej, gdy wymieniany materiał zastępowany jest identycznym dla zachowania oryginalności. Ruchome figury wykonywane są z różnych materiałów. Najczęściej są to różne metale i drewno, rzadziej natomiast porcelana. Każdy z tych materiałów konserwuje się inaczej. Dlatego te elementy powinny trafiać zawsze do warsztatu najlepszych konserwatorów zabytków, a nie do przeciętnego zegarmistrza czy nawet amatora. Niegdyś, na szczęście dziś coraz rzadziej, spotkać można było przypadki malowania zabytkowych figur czy elementów drewnianych niekoniecznie zegarowych, farbą olejną.

W Europie najsłynniejsze zegary figuralne znajdują się w:

W Polsce mechaniczne zegary figuralne mieszą się w:

W Warszawie także istnieją dwa zegary figuralne wykonane techniką elektryczno-mechaniczną. Jeden mieści się na gmachu Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników, działający obecnie niestety na bazie sygnału DCF 777. Drugi mieści się na terenie szpitala „Centrum Zdrowia Dziecka”. Niegdyś zegar figuralny działał na fasadzie kościoła Najświętszej Maryi Panny w Krakowie, co uwzględniliśmy już w „ciekawostkach”.

Tekst częściowo oparty o treść książek: Brat W. Podwapiński Zegarmistrzostwo, część V zegary wieżowe, Bracia B. St. Bartnik i W. Al. Podwapiński Zegarmistrzostwo, Zegary i zegarki specjalne, cześć XI, wydanie drugie poprawione.

Poznańskie koziołki

Poznańskie koziołki

Gdański zegar figuralno-astronomiczny

Gdański zegar figuralno-astronomiczny

© 2010 - 2023 www.czasnawysokosci.pl

Wszystkie prawa zastrzeżone. Publikacja serwisu lub jego fragmentów za pomocą jakichkolwiek środków bez pisemnej zgody autorów zabroniona!